• About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact
MechiTimesOnline
  • होमपेज
  • राजनीति
  • कोरोना भाइरस
  • समसामयिक
  • विचार
  • अन्तरवार्ता
  • स्थानीय तह
  • साहित्य
  • मनोरञ्जन
  • स्वास्थ्य/जीवनशैली
No Result
View All Result
  • होमपेज
  • राजनीति
  • कोरोना भाइरस
  • समसामयिक
  • विचार
  • अन्तरवार्ता
  • स्थानीय तह
  • साहित्य
  • मनोरञ्जन
  • स्वास्थ्य/जीवनशैली
No Result
View All Result
MechiTimesOnline
No Result
View All Result
Home स्वास्थ्य/जीवनशैली

किन बस्ने तीजमा व्रत ?

admin by admin
August 24, 2020
in स्वास्थ्य/जीवनशैली
0
किन बस्ने तीजमा व्रत ?
0
SHARES
86
VIEWS
Share on FacebookShare on Twitter

निश्चित अवधिका लागि सबै वा निश्चित खानेकुराहरू नखाएर गरिएको साधनालाई उपवास वा व्रत भनिन्छ । व्रत र उपवास नेपाली संस्कृतिको महत्वपूर्ण आयाम हो । १५ दिनमा एकपल्ट बसिने एकादशीको व्रत, महिनाभरि बसिने स्वस्थानी व्रत, तीज, ऋषि पञ्चमी, नवरात्र, चैतेदशैं, चतुर्मासदेखि हप्ताको एकपल्ट बसिने साप्ताहित व्रत र घाम डुबेपछि नखाने वा एकछाकमात्र खाने आवधिक उपवासको प्रचलन पनि नेपाली संस्कृतिमा छ ।

व्रत र उपवासको नेपाली संस्कृतिमा प्राचीन परम्पराहरू भए पनि बेलाबेलामा यी व्रत प्रणालीहरू आलोचनाको घेरामा पर्दै आएका छन् । हालसालै लोकार्पण गरिएको ‘अबको तीज नो व्रत प्लिज’ बोलको गीतपश्चात व्रत परम्परा नै विवादमा परिरहँदा हामीमध्ये धेरैलाई व्रत र उपवासको वैज्ञानिक कारण नहुन सक्छ ।

व्रत र उपवासको वैज्ञानिक आधार
उपवासको वर्गीकरण
१) उद्देश्यको आधारमा उपवासलाई उपचारात्मक उपवास, धार्मिक उपवास र राजनीतिक उपवास गरेर ३ समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ ।

२) उपवास गर्ने तरिकाको आधारमा उपवासलाई सतत् उपवास र आवधिक उपवास गरेर २ समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ ।

३) समयावधिको आधारमा उपवासलाई छोटो अवधिको उपवास, मध्यम अवधिको उपवास र लामो अवधिको उपवास गरेर ३ समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ ।

४) उपवासमा खाइने खाद्यान्नका आधारमा उपवासलाई निराहार, जलाहार, रसाहार, फलाहार र कल्प (एकाहार) गरेर ५ समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ ।

डा. कोइराला

यो वर्गीकरणका आधारमा तीजको व्रतलाई आवधिक उपवास भन्नुपर्ने हुन्छ । आवधिक उपवास पनि उपवासको प्रचलित विधि हो । बस्न सजिलो र स्वास्थ्यमा मनग्गे फाइदा हुने भएकाले आवधिक उपवास संसारभरि नै लोकप्रिय छ ।

हप्ताको एकपल्ट बसिने उपवास, तीजको उपवास, ऋषिपञ्चमीको उपवास, लगायत, फलाहार गरेर बसिने उपवास, एकछाक मात्र खाएर गरिने उपवास आदि सबै आवधिक उपवास हुन् ।

आवधिक उपवास :

आवधिक उपवास भनेको उपवास बस्ने यस्तो तरिका हो जहाँ खाना खाने समयलाई निश्चित अवधिमा सीमित गरेर दिनको अधिकांश समय खाना नखाएर व्यतित गरिन्छ । आवधिक उपवासमा कुन खाना खाने र कुन खाना नखाने भनेर खासै मतलव राखिँदैन तर कुन समयमा खाने विषयमा भने विशेष ख्याल राख्ने गरिन्छ ।

जनसामान्यमा प्रचलित आवधिक उपवास भनेको खानाखाने समय ८ घण्टामा सीमित राखी १६ घण्टा भोकै बस्ने हो । यस विधिलाई १६/८ विधि पनि भनिन्छ । कुनैकुनै आवधिक उपवासमा, उपवास समयमै न्यून क्यालोरीका खानेकुराहरू पनि खान दिइन्छ ।

दिन बिराएर गरिने उपवास : 

दिन बिराएर गरिने उपवास पनि एक किसिमको आवधिक उपवास नै हो । यस प्रकारको उपवास गर्दा एकदिन भोकै बस्ने र एकदिन सामान्य मात्रामा खाना खाने गरिन्छ । तीज र ऋषिपञ्चमी दुवैको ब्रत बस्दा दिन बिराएर गरिने उपवास हुन पुग्छ ।

परिवर्तित दिन बिराएर गरिने उपवास :
यस प्रकारको उपवास गर्दा एकदिन सामान्य खाना खाइन्छ भने एकदिन ५०० क्यालोरीभन्दा कम मात्रामा खाना खाने गरिन्छ ।

सतत् उपवास : 
उपवासलाई केही दिनसम्म निरन्तर जारी राखेर गरिने उपवासलाई निरन्तर वा सतत् उपवास भनिन्छ ।

उपवासका फाइदा :

१. इन्सुलिन प्रतिरोधकता घटाउने :

आवधिक उपवासको अभ्यासले रक्त ग्लुकोजको मात्रा घटाउने, इन्सुलिन प्रतिरोधकता कम गर्ने र इन्सुलिन संवेदनशीलतालाई बढाउने गर्छ । इन्सुलिन प्रतिरोधकता घटेपछि रक्तधारामा भएको ग्लुकोज कोषभित्र सजिलै प्रवेश गर्छ र प्रत्यक्ष रूपमा मधुमेह नियन्त्रण गर्न यसले मद्धत गर्छ ।

२. प्रदाहात्मक (इन्फ्लामेटरी) क्रिया कम गर्ने : 
शरीरलाई पुगेको चोट वा हानिकारक तत्वविरूद्ध शरीरले थालेको रक्षात्मक एवं प्रतिकारात्मक क्रियालाई इन्फ्लामेटरी रिएक्सन भनिन्छ । इन्फ्लामेटरी रिएक्सन अल्पकालीन र दीर्घकालीन गरेर दुई प्रकारको हुन्छ । अल्पकालीन इन्फ्लामेसन हाम्रा लागि राम्रै भए पनि दीर्घकालीन इन्फ्लामेसनले मुटुरोग, क्यान्सर, मल्टिपल स्क्लेरोसिस, र्‍युमाटोइड आर्थराइटिसजस्ता समस्यालाई जन्माउने गर्छ । उपवासले गर्दा दीर्घकालीन इन्फ्लामेसन कम हुने तथ्य विभिन्न अनुसन्धानहरूले प्रमाणित गरिसकेको छ । दीर्घकालीन आवधिक उपवासका क्रममा इन्टरल्युकिन–६, सी.आर.पी., ई.एस.आर. प्रोक्यालसिटोनिन र अन्य इन्फ्लामेटरी मार्कर कम भएको पाइएको छ ।

३. हृदयको स्वास्थ्यमा सुधार हुने ।
आठ हप्तासम्म दिन बिराएर गर्ने उपवास गर्दा लो डेन्सिटी लिपोप्रोटिन २५%ले र ट्राइग्लिसिरोइड ३२%ले घटेर जाने तथ्य उजागर भएको छ । यसैगरी उपवास गर्दा कोरोनरी आर्टरी रोगको जोखिम कम हुने गर्छ। कोरोनरी आर्टरी रोगका धेरै जोखिम कारक तत्वहरू छन् । तीमध्ये उल्ट्याउन सकिने जोखिमकारक तत्वहरू जस्तै उच्च कोलेस्ट्रोल, उच्च ट्राइग्लिसराइड, उच्च एल.डी.एल कोलेस्ट्रोल, उच्च नन् एच.डी.एल र भी.एल.डी.एल कोलेस्ट्रोल, निम्न एचडीएल कोलेस्टेरोल, उच्च रक्तचाप, मधुमेह, धुम्रपान, मद्यपान, श्रम र व्यायाम सम्मिलित नभएको जीवनशैली, मोटोपन, आफ्ना अडान र निर्णयहरूप्रति अडिग रहने टाइप ‘ए’ व्यक्तित्व र मानसिक तनाव आदिबाट छुटकारा पाउन पनि उपवासले मद्दत गर्छ ।

४. स्नायु क्षय हुन दिँदैन :
११ महिनासम्म आवधिक उपवासमा राख्दा मुसाको मस्तिष्कको कार्य क्षमता र बोध क्षमता र मस्तिष्कको रचना विज्ञान नै परिवर्तन भएको तथ्य अनुसन्धानले देखाएको छ । यसैगरी जनावरमा गरिएको अध्ययनअनुसार उपवासले स्नायु स्वास्थ्य राम्रो पार्ने नशा र नाडीको रिजेनेरेसन गराउने र बोध क्षमतालाई बढाउने गर्छ । अल्जाइमर र पार्किन्सनजस्ता स्नायुक्षय गराउने रोग लाग्न नदिन भूमिका खेल्छ ।

५. तौल कम गर्न मद्दत गर्छ : 
उपवास गर्दा शरीरको बी.एम.आर. लाई हाँसिल गर्न पहिले रक्तग्लुकोज त्यसपछि ग्लाइकोजिन र त्यसपछि चिल्लोको दहन हुने हुँदा तौल तुरून्तै घट्छ । उपवास गर्दा नरइपिनेफ्रिन नामक हार्मोनको रक्तस्तर बढ्ने हुँदा तौल घट्छ । तीनदेखि १२ हप्तासम्मको आवधिक उपवास गर्दा १० देखि १६ % सम्म तौल कम हुन्छ ।

६. ग्रोथ हार्माेनको उत्सर्जनलाई बढाउँछ : 
शरीरको वृद्धि–विकास मेटाबोलिज्मको नियन्त्रण एवं तौल घटाउनेदेखि मांशपेशीको बलमा समेत यो हार्माेनले विशेष भूमिका निभाउँछ । विभिन्न अनुन्धानहरूले दर्शाए अनुरूप उपवासको अभ्यासले प्राकृतिक रूपमै मानव ‘ग्रोथ हार्माेन’को स्तरवृद्धि गराउँछ ।

११ जना स्वस्थ व्यक्तिमा गरिएको अनुसन्धानले दर्शाए अनुरूप २४ घण्टासम्म उपवास गर्दा मानव ग्रोथ हार्माेनको रक्तस्तर मनग्गे बढेको पाइएको थियो भने २ दिनसम्म उपवास गर्दा मानव ग्रोथ हार्माेनको रक्तस्तर पाँच गुणा बढेको थियो ।

७. चाँडै बुढो हुन दिँदैन र दीर्घजीवी बनाउँछ :
मुसालाई दिन बिराएर उपवास गराउँदा चाँडै बुढो नभएको र अन्य मुसाभन्दा ८३% ज्यादा उमेर बाँचेकोे भेटिएको छ ।

८. क्यान्सरबाट बचाउने :
दिन बिराएर गरिने उपवास गर्दा ट्युमर फर्मेसन रोक्नेदेखि किमोथेरापीलाई समेत प्रभावकारी बनाएको तथ्य उजागर भएका छन् ।

९. कोषको क्रिया, जिन एक्स्पे्रसन र हार्र्माेनको स्तर परिवर्तन : 
क्षतिग्रस्त कोषहरूको मर्मतमा पनि उपवासले महत्वपूर्र्ण भूमिका खेल्छ र यसका पछि उपवासपश्चात उत्प्रेरित हुने कोषको आटोफेजी प्रक्रियालाई जिम्मेवार ठहराइएको छ । यसैगरी उपवास गर्दा रिजेनेरेटिभ जिन, एन्टी ओल्डेज जिन र लन्जिभिटी जिनको एक्सप्रेसन हुने तथ्य उजागर भएका छन् ।

१०. भिजेरल फ्याट कम गर्न मद्धत गर्ने :
आवधिक उपवास गर्दा हार्र्माेनहरूको रक्तस्तरमा आएको सुधार (न्युन रक्तइन्सुलिन, उच्च ग्रोथ हार्माेन एवं उच्च नरइपिनेफ्रिन) को कारणले पेटमा लागेको बोसो पनि घट्छ ।

११. अक्सिडेटिभ स्ट्रेस कम गर्छ :

धेरै दीर्घ, जीर्ण र क्षयकारक रोगका कारण अक्सिडेटिभ स्ट्रेस हो । उपवासको अभ्यासले अक्सिडेटिभ स्ट्रेस झेल्न सक्ने बनाउँछ । उपवासको अभ्यास गर्दा सबस्ट्रेट ग्लुटाथायन, सुपर अक्साइड डिसम्युटेज, क्याटालेज र ल्याक्टेट डिहाइड्रोजिनेजको रक्तमात्रा बढ्छ ।

प्राकृतिक एन्टिअक्सिडेन्टको मात्रा बढ्दा फ्रिरेडिकल इन्जुरी कम हुने र इन्फ्लामेसन पनि कम हुने गर्छ ।

लेखक भरतपुर–१ चितवनस्थित योगी नरहरिनाथ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सालयका मेडिकल डाइरेक्टर हुन्।

Previous Post

बुटवलका कोरोना संक्रमितको भक्तपुरमा मृत्यु

Next Post

नेपाली कथाका एक ध्रुव

admin

admin

Next Post
नेपाली कथाका एक ध्रुव

नेपाली कथाका एक ध्रुव

Discussion about this post

ताजाअपडेट

पत्रकार उपचार कोषलाई अधिकारी परिवारबाट १० हजार सहयोग

पत्रकार उपचार कोषलाई अधिकारी परिवारबाट १० हजार सहयोग

August 26, 2023
बिर्तामोड नगरपालिकाले व्यवसायमा लगाएको करका विरुद्धमा व्यवसायी आन्दालित

बिर्तामोड नगरपालिकाले व्यवसायमा लगाएको करका विरुद्धमा व्यवसायी आन्दालित

August 24, 2023
‘पार्टीले गरेका राम्रा कामलाई हामीले जनतासम्म पु¥याउन सकेनौ’ः शर्मा

‘पार्टीले गरेका राम्रा कामलाई हामीले जनतासम्म पु¥याउन सकेनौ’ः शर्मा

August 24, 2023
पार्टी सुशासन, सामाजिक न्याय र आर्थिक समृद्धिको यात्रामा अघि बढ्दै ः नेता आङ्वो

पार्टी सुशासन, सामाजिक न्याय र आर्थिक समृद्धिको यात्रामा अघि बढ्दै ः नेता आङ्वो

August 24, 2023
Facebook Twitter Google+ Youtube RSS
MechiTimesOnline

मेची टाइम्स अनलाइन

अब हरेक खबर क्षणभरमै

यो झापाको विर्तामोडबाट सञ्चालित अनलाइन न्यूज पोर्टल हो । सम्पादक - शुशिला संग्राैला

Follow Us

Browse by Category

  • Uncategorized
  • अन्तरवार्ता
  • कोरोना भाइरस
  • खेलकुद
  • टप स्टोरी
  • ब्यानर न्युज
  • मनोरञ्जन
  • मेची टाइम्स अनलाइन विशेष
  • राजनीति
  • विचार
  • समसामयिक
  • समसामयिक सानो
  • साहित्य
  • सिफारिस
  • स्थानीय तह
  • स्वास्थ्य/जीवनशैली

Recent News

पत्रकार उपचार कोषलाई अधिकारी परिवारबाट १० हजार सहयोग

पत्रकार उपचार कोषलाई अधिकारी परिवारबाट १० हजार सहयोग

August 26, 2023
बिर्तामोड नगरपालिकाले व्यवसायमा लगाएको करका विरुद्धमा व्यवसायी आन्दालित

बिर्तामोड नगरपालिकाले व्यवसायमा लगाएको करका विरुद्धमा व्यवसायी आन्दालित

August 24, 2023

© 2020 MechiTimesOnline - Technical Support Trending Nepal.

No Result
View All Result

© 2020 MechiTimesOnline - Technical Support Trending Nepal.